Azərbaycan 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra müstəqil xarici siyasət yürüdür. Bu siyasət Azərbaycanın dövlət quruluşunun möhkəmlənməsinə və inkişafına, milli maraqlarının qorunmasına yönəlib. Azərbaycan öz xarici siyasətini beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə, dövlətin suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə hörmət, digər dövlətlərin daxili işlərinə qarışmamaq prinsipləri əsasında qurur.
Yuxarıda göstərilən prinsiplərə əsaslanaraq, Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti ölkənin milli təhlükəsizliyinə, ərazi bütövlüyünə, dövlət suverenliyinə təhdid və çağırışlardan qorunmasına və Ermənistan Respublikası tərəfindən təcavüzün qarşısının alınmasına yönəlib. Azərbaycanın xarici siyasətinin əsas prioritetləri regionda sülhün və sabitliyin bərqərar olması, böyük nəqliyyat və əməkdaşlıq layihələrinin həyata keçirilməsidir.
Milli maraqların daha səmərəli müdafiəsi üçün ölkə iqtisadiyyatının inkişafı, müxtəlif layihələrin həyata keçirilməsinə xarici kapitalın cəlb edilməsi Azərbaycanın xarici siyasətində mühüm yer tutur. Beləliklə, demokratik inkişaf yolu seçmiş Azərbaycan beynəlxalq birliyin digər dövlətləri ilə əməkdaşlığın müxtəlif istiqamətləri üzrə qarşılıqlı faydalı ikitərəfli və çoxtərəfli münasibətlərin qurulması və inkişaf etdirilməsi vəzifəsini müəyyən etmişdir.
Azərbaycan regional və qlobal fəaliyyətini, beynəlxalq əməkdaşlığını genişləndirən və inkişaf etdirərək, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı, Avropa Şurası, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Müstəqil Dövlətlər Birliyi kimi bir sıra beynəlxalq təşkilatlara üzv olmuşdur. Bundan başqa, Azərbaycan GUAM-ın həmtəsisçilərindən biri olub.
Azərbaycan hərbi ittifaqlarda təmsil olunmur, çoxtərəfli əməkdaşlığa bloklu qarşıdurmaya üstünlük verir, bunu Azərbaycanın Qoşulmama Hərəkatına üzvlüyü sübut edir.
Azərbaycan hökumətinin Avropa İttifaqı ilə bağlı xarici siyasətində atdığı addımlar bu siyasətin tərkib hissəsinın məqsədlərinə uyğundur. Köhnə təsir modellərinə deyil, real əməkdaşlığa və tərəfdaşlığa əsaslanan Avropa, təhlükəsizlik və ümumi rifah üçün vahid çərçivənin yaradılmasına töhfə verir, lakin bu eyni zamanda yeni sıxıntıların ortaya çıxmasına səbəb ola bilər. Ona görə də Azərbaycan mövcud obyektiv vəziyyəti nəzərə alaraq, antiterror koalisiyaları, o cümlədən NATO və Aİ ilə əməkdaşlıq çərçivəsində öz fəaliyyətini daha da aktivləşdirir.
Azərbaycan yuxarıda qeyd olunan beynəlxalq təşkilatların regional təşəbbüslərində və fəaliyyətlərində iştirak etməklə öz milli maraqlarını qoruyur və həyata keçirir.
Azərbaycanın ölkənin milli maraqlarının qorunmasına xidmət edən xarici siyasətinin işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi Azərbaycan xalqının ümummilli lideri – Heydər Əliyev şəxsiyyəti ilə bağlıdır. Onun güclü dövlət sistemi qurmaq istedadı, vəziyyəti dəyərləndirməkdə böyük siyasətçinin dərin məntiqi və müdrikliyi ölkənin xarici siyasətinin formalaşmasında düzgün yanaşmanın formalaşmasına imkan yaratmışdır.
Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən Azərbaycan Respublikasının hazırkı xarici siyasəti onun beynəlxalq birliyin bütün ölkələri ilə qarşılıqlı faydalı əlaqələrin inkişafına sadiqliyinə dəlalət edir və Azərbaycanın inkişafına, onun davamlı tərəqqisinə və rifahının təmin olunmasına yönəlib.
Bu mürəkkəb və çoxşaxəli proses çərçivəsində həyata keçirilən diplomatik fəaliyyət Azərbaycanın xarici siyasətini təşkil edən bir sıra əsas meyillərdən ibarətdir.
Uzun müddət ölkənin xarici siyasətinin əsas istiqaməti, ərazi iddiaları və Ermənistan Respublikasının Azərbaycana qarşı təcavüzkar siyasəti nəticəsində yaranmış Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həll olunmaması olmuşdur.
Münaqişənin həllinin hüquqi və siyasi komponentləri beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərində, xüsusən dövlətlərin suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə və beynəlxalq sərhədlərinin toxunulmazlığına hörmətlə bağlı qanunlarda, habelə BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822 (1993), 853 (1993), 874 (1993) və 884 (1993) qətnamələrində, ATƏT və digər beynəlxalq təşkilatların qərarlarında təsbit edilmişdir. Təhlükəsizlik Şurasının yuxarıda qeyd olunan qətnamələri 1993-cü ildə Azərbaycan ərazilərinin işğalına cavab olaraq qəbul edilmiş və Azərbaycan Respublikasının suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə və beynəlxalq sərhədlərinin toxunulmazlığına hörməti təsdiq etmişdir. Qətnamələrdə bütün düşmənçilik hərəkətlərinin dərhal dayandırılması və işğalçı qüvvələrin Azərbaycan Respublikasının bütün işğal olunmuş ərazilərindən dərhal, tam və qeyd-şərtsiz çıxarılması tələb olunurdu. Onlar Ermənistanın hərəkətlərini BMT Nizamnaməsinə və beynəlxalq hüquqa zidd olaraq qanunsuz güc tətbiqi kimi qiymətləndiriblər. Qətnamələr həm də ATƏT-in Minsk Qrupunun və onun həmsədrlərinin mandatının əsasını təşkil edib və münaqişənin həllinin əsasını qoyub. Lakin BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin hüquqi qüvvəyə malik olmasına baxmayaraq, onlar onilliklər ərzində icra olunmamışdır.
Yalnız 2020-ci ilin sentyabr ayının sonunda Ermənistanın növbəti hərbi təxribatına cavab olaraq başlayan Azərbaycan Vətən Müharibəsi nəticəsində Şanlı Azərbaycan Ordusu Azərbaycan torpaqlarını erməni işğalından azad edərək yuxarıda qeyd olunan sənədlərin icrasının həyata keçirilməsinə nail olmuşdur.
Azərbaycanın hərbi üstünlüyü Ermənistan tərəfini danışıqlar masasına oturmağa vadar etdi. 2020-ci il noyabrın 10-da Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya tərəfindən Üçtərəfli Bəyannamənin imzalanması ilə münaqişənin həlli istiqamətində mühüm addım atıldı. Saziş Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğal olunmuş ərazilərdən vaxtında qeyd-şərtsiz çıxarılmasını, habelə məcburi köçkünlərin öz evlərinə qayıtmasını və regionda bütün kommunikasiyaların açılmasını nəzərdə tuturdu.
Şübhəsiz ki, Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərini geri qaytarması bütün Cənubi Qafqaz regionunda sülh, sabitlik və təhlükəsizlik mühitinə qapı açmışdır.
